Sommige kruiden die tot nu toe niet opvielen slagen er op de valreep toch nog in om indruk te maken. Bijvoorbeeld de Bitterzoet (Solanum dulcamara) waar nu prachtig mooie rode besjes aan hangen.
Nachtschade
Het is, net als het bekende onkruid Zwarte nachtschade, een in Nederland algemeen voorkomende soort uit de Nachtschadefamilie. Een vaste plant die, door andere struiken ondersteund, in 1 jaar tijd tot 2 meter lange, rankende stengels kan vormen. Het bloeit met mooie maar kleine, paarse bloemetjes met heldergele meeldraden, waarna de prachtige, egale, scharlakenrode bessen gevormd worden.
Volksgeneeskunde
Behalve de rijpe bessen zijn alle delen van de plant licht giftig. Desondanks werd in de volksgeneeskunde een thee van de stengels voorgeschreven bij tal van aandoeningen zoals reuma, jicht, geelzucht, waterzucht, huidontstekingen, eczeem, vastzittend slijm, verstopte bronchiën, hoest, bronchitis en astma.
De Engelse herbalist John Gerard (1545-1612) schreef in zijn Illustrated Herball, or Generall Historie of Plantes (wat overigens grotendeels een geplagieerde Engelse vertaling is van het Cruyde boeck van Rembertus Dodonaeus):
The juice is good for those that have fallen from high places, and have been thereby bruised or beaten, for it is thought to dissolve blood congealed or cluttered anywhere in the intrals and to heale the hurt places.
Naam
De Nederlandse naam wordt verklaard doordat bij het kauwen op de jonge stengel eerst een bittere en daarna een zoete smaak wordt geproefd. Dit komt doordat het bittere glycoalkaloïde door het speeksel in de mond wordt omgezet in suiker. De opbouw van de Latijnse soortaanduiding dulcamara lijkt daarom niet helemaal te kloppen, want dulcis betekent zoet en amara betekent bitter. Een betere naam zou dus eigenlijk Solanum amaradulcis zijn.
Zoethout
Ondanks de lichte giftigheid werd de stengel vanwege deze zoete smaak vroeger gebruikt als een surrogaat voor Echt zoethout (Glycyrrhiza glabra). Dit kan ook opgemaakt worden uit de volksnaam Wild zoethout. Op de stengel kan dan nog wel gekauwd worden, de bessen zijn wel duidelijk giftig gezien andere volksnamen die hiernaar verwijzen. In Overijssel wordt het bijvoorbeeld dolbessenkruid of dolkruid genoemd. Er zijn ook volksnamen die verwijzen naar de rankende takken van Bitterzoet, bijvoorbeeld in het Duits: Hexenschlinge of in het Nederlands: Rek-op.
Dodonaeus noemt het in zijn Cruyde boeck alfsrank, wat ook naar de rankende takken verwijst. Behalve wat Gerard hierboven al schreef(!), wordt Bitterzoet door Dodonaeus ook bij geelzucht voorgeschreven:
Die bladeren ghesoden met wijn ende ghedroncken openen alle verstoptheyt van der lever ende sijn mits dyen seer goet tseghen die geelsucht wt verstoptheyt oorspronck hebbende.
Nico Rookmaker
23 september 2023
Bronnen
A Modern Herbal, Mrs. M. Grieve
Planten en hun namen, H. Kleijn
