Geloof het of niet maar volgende week worden de dagen alweer korter. En dat terwijl het de afgelopen weken wel herfst leek. Veel, heel veel regen is er gevallen; vaak in de vorm van regelrechte wolkbreuken en warm was het bepaald ook niet. Ondanks alles bloeit het slangenkruid (Echium vulgare) toch prachtig.
Ruwe beharing
Als de knoppen van deze plant zich openen zijn de bloemen eerst roze, maar gedurende bloei verkleuren ze vervolgens van paars naar blauw. De bladeren en stengels hebben een kenmerkende ruwe beharing. Deze 2-jarige plant behoort dan ook tot de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae) evenals de ossentong, het komkommerkruid en de smeerwortel. In Nederland komt het slangenkruid op kalkrijke zandgronden vrij algemeen in het wild voor, in het noordoosten van ons land is het echter vrij zeldzaam.
Slangenkruid in onze kruidentuin.
Naam
De bloemen van het slangenkruid lijken met een beetje fantasie op de opengesperde bek van een slang en de meeldraden op zijn gespleten tong. Daarom hielpen de wortels en de bladeren van dit kruid volgens Dioscorides, de lijfarts van de Romeinse keizer Nero, indien met wijn gedronken tegen slangenbeten. De Latijnse naam is om diezelfde reden ook goed te verklaren. Echis betekent namelijk in het Grieks slang of gifslang.
Toepassing
De jonge scheuten werden in de volksgeneeskunde toegepast als urinedrijvend, hoestdempend en ontstekingsremmend middel. Het sap gebruikte men voor kompressen bij steenpuisten. Dr. M.A. van Andel (1878–1941) schreef in zijn proefschrift ‘Volksgeneeskunst in Nederland’ dat tot in het begin van de 20ste eeuw in ons land de bladeren van het slangenkruid op wonden werden gelegd en dat een aftreksel van de wortel vermengd met hysop en waterkers als middel werd gebruikt om lintwormen kwijt te raken.
Tegenwoordig weten we dat de plant veel pyrrolizidine alkaloïden bevat en daarom niet inwendig gebruikt moet worden. Pyrrolizidine alkaloïden zijn stoffen die van nature in veel plantensoorten voorkomen. Deze stoffen zijn schadelijk als mensen ze in te grote hoeveelheden binnenkrijgen. Ze hebben zelfs kankerverwekkende eigenschappen en kunnen de lever ernstig beschadigen.
Rembertus Dodonaeus schrijft over het slangenkruid in zijn Cruijdeboeck uit 1554:
Die wortel van desen cruyde in wijn ghesoden ende ghedroncken coemt niet alleen te hulpen die van Slanghen ghesteken zijn maer oock bewaert ende bescermt den mensch dat hy van dien niet ghebeten en wordt alsmense te voren in deser manieren ghebruyckt. Dijsghelijcks cracht ende werckinghe hebben oock die bladeren ende dat saet.
Mrs. M. Grieve tenslotte schrijft in haar A Modern Herbal uit 1931:
A decoction of the seeds in wine, we are told by old writers, comforts the heart and drives away melancholy.
Nico Rookmaker
15 juni 2024
Bronnen
- Planten en hun naam, H. Kleijn
- Pyrrolizidine alkaloïden in kruidenpreparaten RIVM Briefrapport L. de Wit et al.
- ABC van het plantenlatijn. Guy de Klinker
- Kruiden Encyclopedie Nico Vermeulen
- Culpeper’s Color Herbal, David Potterton
